Theo quy định tại Khoản 1, Điều 471 Bộ luật Dân sự 2015: “Họ, hụi, biêu, phường (sau đây gọi chung là họ) là hình thức giao dịch về tài sản theo tập quán trên cơ sở thỏa thuận của một nhóm người tập hợp nhau lại cùng định ra số người, thời gian, số tiền hoặc tài sản khác, thể thức góp, lĩnh họ và quyền, nghĩa vụ của các thành viên”.

Như vậy, có thể hiểu họ là một loại giao dịch dân sự về tài sản vì nó là sự thỏa thuận của các bên nhằm xác lập, thay đổi, chấm dứt quyền và nghĩa vụ dân sự. Miền Bắc thường gọi là họ; miền Trung thường gọi là biêu, phường; Nam Bộ thường gọi là hụi.

Nguyên tắc chung của họ là nhiều người cùng tham gia một dây họ do một người làm chủ. Lần lượt theo thứ tự bốc thăm hoặc theo thoả thuận đến kì hạn bốc họ, một người sẽ nhận về số tiền do những người cùng tham gia dây họ góp lại. Theo thứ tự, khi người cuối cùng bốc họ thì dây họ chấm dứt.

 Trong bối cảnh nền kinh tế nước ta nói chung và thành phố Hải Phòng nói riêng đang trên đà phát triển mạnh mẽ, nhiều người đang rất cần huy động vốn nhanh để đầu tư kinh doanh, trong khi việc vay vốn ở các ngân hàng và tổ chức tín dụng còn một số hạn chế như thủ tục phiền hà, cần thế chấp hoặc cầm cố tài sản. Một số khác có tiền vốn nhàn rỗi, nhưng không có nhu cầu kinh doanh, không muốn gửi ngân hàng vì lãi suất thấp song lại muốn đồng tiền sinh lãi, khi cần lại có thể rút nhanh chứ không bị ràng buộc như hợp đồng vay tài sản. Cũng có nhiều trường hợp đang gặp khó khăn, muốn có một hình thức tiết kiệm hiệu quả để cải thiện đời sống của mình,… Tất cả những trường hợp nêu trên đều có thể được đáp ứng khi tham gia giao dịch họ.

 Tuy nhiên, trên thực tế, mọi sự không diễn ra như vậy. Là Điều tra viên trực tiếp thụ lý, điều tra vụ án Lương Ngọc Tuy lừa đảo chiếm đoạt tài sản của nhiều người dân trên địa bàn phường Anh Dũng, quận Dương Kinh, Hải Phòng bằng hình thức họ từ năm 2016 đến tháng 8-2019, tác giả bài viết này hết sức lo ngại trước việc chơi họ góp dường như đã trở nên rất quen thuộc đối với những bị hại trong vụ án. Mục đích của những người này khi tham gia đơn giản chỉ là tích lũy tiền hàng tháng để phục vụ việc mua sắm vật dụng trong gia đình. Thậm chí nhiều người lớn tuổi cũng chơi nhằm dành dụm một khoản tiền phòng khi ốm đau bất ngờ mà không phải nhờ đến con cháu. Có những người đang mang trong mình căn bệnh hiểm nghèo nhưng không muốn mọi người trong gia đình biết nên âm thầm chơi họ để chủ động lo việc hậu sự của mình…

  Tuy nhiên, chủ họ đã không cho mọi người cái cơ hội như vậy mà lợi dụng lòng tin của đám đông tham gia để chiếm đoạt tiền của họ bằng nhiều chiêu thức. Cụ thể:

  Thứ nhất, chủ họ đưa tên họ viên giả, tên người không tham gia vào dây họ để lĩnh phần họ (người không có thật, hoặc có thật nhưng không tham gia phần họ,...), tức là làm trái quy định tại Điều 12, Nghị định 19/2019/NĐ-CP.

  Thứ hai, chủ họ mạo danh (tự ý lấy các phần họ của họ viên) để lĩnh các phần họ. Với thủ đoạn này, chúng lợi dụng các họ viên đã tin tưởng mình, không đến tham gia kỳ mở họ và tin vào lời chủ họ nói đã có họ viên nào đó lĩnh tiền họ rồi nhưng thực tế là chủ họ tự lấy tên của một số họ viên để lĩnh.

 Thứ ba, thu tiền lĩnh họ của họ viên nhưng không giao cho họ viên được lĩnh và chiếm đoạt.

Thứ tư, lợi dụng tâm lý của người chơi là thường đăng ký lĩnh họ ở vị trí nửa cuối của dây họ nhằm hưởng lợi từ phát sinh lãi, chủ họ không quy định thứ tự lĩnh họ trong hoạt động quản lý họ góp mà để người chơi tự đăng ký thứ tự nhằm cách xa thời hạn phải trả tiền lĩnh họ cho người chơi và dùng số tiền đóng họ vào mục đích cá nhân hoặc thanh toán khi người chơi có nhu cầu bốc họ.

Các trường hợp trên, khi không còn tiền để thanh toán cho người chơi, chủ họ sẽ lấy lý do nhầm lẫn hoặc đã có người đăng ký bốc họ từ trước để dây dưa “hoãn binh” và cuối cùng là bỏ trốn.

Có thể nhận thấy, việc vỡ họ kéo theo rất nhiều hệ lụy tiêu cực đối với bản thân người tham gia, làm ly tán tình thân, phá vỡ hạnh phúc gia đình, nợ chồng chất nợ. Chưa kể, việc tham gia vào một dây họ hoàn toàn dựa trên sự tin tưởng lẫn nhau giữa các họ viên và chủ họ, không có tài sản thế chấp bảo đảm nên hầu như ít có sự ràng buộc pháp lý giữa các bên.

  Do đó, khi tham gia họ, người chơi phải thực sự hiểu rõ các quy định của pháp luật để tự bảo vệ mình, tránh những thiệt hại không đáng có xảy ra, đặc biệt là lưu tâm tới các vấn đề sau:

  - Phải tiến hành lập sổ họ, văn bản thỏa thuận về dây họ, văn bản giao dịch họ có thể được đem ra cơ quan có thẩm quyền công chứng hoặc chứng thực.

  - Nhất thiết phải biết mặt tất cả các thành viên trong dây họ và chỉ tổ chức lĩnh họ khi có đủ các thành viên cũng như phải thảo luận để thống nhất đầy đủ các nội dung khi tham gia giao dịch họ. Trong mỗi kỳ lĩnh họ, chủ họ phải ghi rõ họ và tên đầy đủ của thành viên được lĩnh họ với số tiền được lĩnh là bao nhiêu và cách đóng tiền họ, tiền trả lãi của thành viên được lĩnh họ đến khi kết thúc dây họ.

  - Các bên khi giao và nhận tiền được lĩnh họ hoặc góp họ thì cần có ghi biên nhận giữa hai bên khi giao và nhận số tài sản (có chữ ký hoặc điểm chỉ) để làm căn cứ giải quyết khi phát sinh tranh chấp, vi phạm pháp luật từ họ góp.

 TRUNG TÁ LÊ ANH PHƯƠNG

 Đội trưởng Đội 2, Văn phòng Cơ quan Cảnh sát điều tra, Công an TP. Hải Phòng