Ra đời trong cuộc Tổng khởi nghĩa Tháng Tám năm 1945, trải qua 80 năm xây dựng, chiến đấu và trưởng thành, dưới sự lãnh đạo tuyệt đối, trực tiếp về mọi mặt của Đảng, sự giúp đỡ của nhân dân, Công an nhân dân (CAND) Việt Nam luôn phát huy vai trò nòng cốt trong sự nghiệp bảo vệ an ninh quốc gia, bảo đảm trật tự, an toàn xã hội, thực sự là “thanh bảo kiếm” sắc bén, “lá chắn thép” bảo vệ Đảng, Nhà nước và nhân dân.

Kỷ niệm 80 năm Ngày truyền thống Công an nhân dân Việt Nam (19-8-1945 / 19-8-2025) và 20 năm Ngày hội Toàn dân bảo vệ an ninh Tổ quốc (19-8-2005 / 19-8-2025), Báo Quân đội nhân dân giới thiệu loạt bài: Công an nhân dân - “Thanh bảo kiếm”, “lá chắn thép” bảo vệ Đảng, Nhà nước và nhân dân.

Ngày 19-8-1945, Tổng khởi nghĩa giành thắng lợi, các tổ chức công an đầu tiên của Chính quyền cách mạng đã ra đời. Bắc Bộ có Sở Liêm phóng, Trung bộ có Sở Trinh sát, Nam bộ thành lập Quốc gia tự vệ cuộc, có nhiệm vụ trấn áp các tổ chức phản động, bảo đảm an ninh trật tự, bảo vệ chính quyền cách mạng và nhân dân. Ngày 21-2-1946, theo sắc lệnh của Chủ tịch Hồ Chí Minh, lực lượng ở 3 miền được thống nhất tổ chức thành Việt Nam Công an Vụ thuộc Bộ Nội vụ. Cũng trong năm này, bộ máy tổ chức của Công an được chia thành 3 cấp: Công an Việt Nam, Công an kỳ và Công an tỉnh.

Các lực lượng Liêm phóng, Cảnh sát Bắc Bộ trong Lễ Tuyên ngôn Độc lập tại Quảng trường Ba Đình, Hà Nội ngày 2-9-1945.

Ngay sau khi ra đời, Công an Việt Nam đã bước vào cuộc chiến đấu quyết liệt với kẻ thù, trấn áp bọn phản cách mạng, phản động, tội phạm; bảo vệ chính quyền cách mạng non trẻ, lập nhiều chiến công xuất sắc. Lịch sử còn ghi chiến công tiêu diệt tổ chức phản cách mạng ở phố Ôn Như Hầu (nay là phố Nguyễn Gia Thiều, Hà Nội), đập tan cuộc đảo chính của Quốc dân đảng câu kết với thực dân Pháp, bảo vệ an toàn chính quyền cách mạng đang trong tình thế “nghìn cân treo sợi tóc”.

Tổ điệp báo A13 trực tiếp đánh đắm thông báo hạm Amyot d’Inville của Pháp tại vùng biển Sầm Sơn (Thanh Hóa), ngày 27-9-1950, diệt hơn 200 sĩ quan, thủy thủ và binh lính Pháp.

Trong kháng chiến chống Pháp, bằng sự mưu trí, sáng tạo, lực lượng CAND đã dũng cảm chiến đấu, đập tan mọi âm mưu, hoạt động phá hoại của địch, giữ vững an ninh, trật tự vùng tự do, khu căn cứ. Điển hình như chiến công của tổ điệp báo A13 đánh chìm Thông báo hạm A-mi-ô-đanh-vin, tiêu diệt hơn 200 quân Pháp cùng hàng tấn vũ khí, trang bị, đạn dược; góp phần làm phá sản ý đồ của địch đánh chiếm vùng tự do Khu 4, lôi kéo, tập hợp lực lượng chống phá cách mạng. Cùng với đó, cuộc chiến đấu diệt tề, trừ gian ở vùng địch hậu cũng diễn ra quyết liệt, góp phần làm tan rã bộ máy của nguỵ quyền bù nhìn, đập tan âm mưu “dùng người Việt trị người Việt” của địch. Những chiến công của lực lượng CAND đã góp phần quan trọng cùng quân dân cả nước đưa cuộc kháng chiến chống thực dân Pháp đến thắng lợi hoàn toàn.

Ảnh 1: Bác Hồ cùng các chiến sĩ cảnh vệ trên đường đi công tác ở Định Hóa (Thái Nguyên) năm 1947. Ảnh 2: Chủ tịch Hồ Chí Minh đến thăm và huấn thị cho cán bộ, chiến sĩ Công an nhân dân tháng 2-1961. Ảnh 3: Các chiến sĩ Cảnh vệ luôn theo sát, bảo vệ tuyệt đối an toàn Bác Hồ trên đường đi công tác (Việt Bắc, 1951).

Sau năm 1954, đất nước tạm thời bị chia cắt thành hai miền. Ở miền Bắc, lực lượng CAND chủ động đấu tranh, giữ vững an ninh chính trị, bảo vệ sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội; tổ chức truy quét, tiễu phỉ, đập tan hàng trăm toán gián điệp biệt kích, tổ chức phản động, âm mưu chiến tranh tâm lý, phá hoại, “đánh cộng sản trong lòng cộng sản” của địch; chi viện lực lượng cho chiến trường miền Nam. Ở miền Nam, lực lượng an ninh kiên cường bám đất, bám dân, phối hợp với các lực lượng tiến công địch trên các mặt trận. Những chiến công trong các trận đánh diệt ác, trừ gian, phá kìm; làm thất bại các kế hoạch dồn dân lập ấp, “chiêu hồi”, các chương trình, kế hoạch tình báo, gián điệp “Phượng Hoàng”, “Thiên Nga”, “Hải Yến”…; góp phần xứng đáng cùng quân và dân ta đánh bại các chiến lược chiến tranh của Mỹ-ngụy, giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước.

Đất nước thống nhất, lực lượng CAND tiếp tục bước vào trận tuyến mới không kém phần gian khổ, hy sinh. Sau khi nhanh chóng thống nhất về tổ chức, lực lượng Công an tích cực tham gia xây dựng, củng cố chính quyền cách mạng ở vùng mới giải phóng; chống kế hoạch hậu chiến của địch; đấu tranh bóc gỡ mạng lưới gián điệp, tình báo của đế quốc Mỹ và tay sai cài lại; vây bắt hàng trăm toán gián điệp, biệt kích từ bên ngoài xâm nhập vào nước ta; bẻ gãy âm mưu và hoạt động của bọn phản động trong và ngoài nước câu kết, móc nối hòng gây bạo loạn, lật đổ chính quyền… Tiêu biểu như chiến công tiêu diệt tổ chức Fulro-2 ở Tây Nguyên; hoạt động của bọn phản động “Mặt trận thống nhất các lực lượng yêu nước giải phóng Việt Nam” do Lê Quốc Túy và Mai Văn Hạnh cầm đầu…